Przepis na Tatry. Szukamy gór, które wyglądają choć trochę, jak nasze słynne granie

Poniższy tekst ukazał się w wydaniu nr 4(38)/2024.

Tekst Jan Niedźwiecki

Dlaczego ma być jak w Tatrach? Bo są piękne! To jedyne w Polsce góry o typowo wysokogórskiej rzeźbie terenu, więc przyciągają jak magnes. I właśnie dlatego nie trzeba nawet pytać, skąd jednoczesne zniechęcenie do Tatr. Po prostu przyciągają za bardzo. Zbyt wielu. A w tłumie podziwia się znacznie gorzej. Z tego powodu wiele osób wpada na pomysł, żeby szukać podobnych gór gdzieś indziej. Nadłożyć drogi, poświęcić więcej czasu na dojazd, ale mieć przed sobą szlak nieco luźniejszy. Część z nas szuka tatrzańskiego krajobrazu po prostu na chybił trafił. Ja natomiast korzystam ze specjalnego, geograficznego przepisu.

Krajobraz to coś więcej

Zacznijmy od tego, że dla geografa krajobraz znaczy nieco więcej niż w języku potocznym. To nie jest tylko widok - to typ terenu, który ma charakterystyczne cechy. Krajobrazy różnią się budową geologiczną, rzeźbą terenu, występowaniem wód powierzchniowych, glebami czy roślinnością (ich cechy zależą też od klimatu i działań ludzi). Z takich właśnie składników składa się krajobraz.

Komponenty są ze sobą powiązane i uzależnione od siebie nawzajem. Można więc mieć nadzieję, że jeśli wyekstrahujemy (wyodrębnimy) składniki krajobrazu Tatr i zmieszamy je ze sobą w innym miejscu, to dostaniemy podobny kawałek gór i tak samo się w nim zakochamy jak w Tatrach. Brzmi zbyt pięknie, by było prawdziwe? W swojej propozycji przepisu za wzór wziąłem Tatry Wysokie, bo to tam można podziwiać wszystkie charakterystyczne elementy krajobrazu naszych najwyższych gór.

Składniki

Pierwszy składnik to rzeźba terenu. To, co w Tatrach najbardziej atrakcyjne, zawdzięczamy lodowcom, które istniały tu w plejstocenie. To lodowce (i towarzyszące im procesy) wyrzeźbiły w skałach wszystkie formy rzeźby wysokogórskiej. Ogromne masy lodu, które przesuwały się dolinami, pogłębiały je i poszerzały. Dzięki temu zbocza dolin stawały się coraz stromsze, a grzbiety między nimi – coraz węższe, aż przemieniły się w ostre granie skalne. W górnych częściach dolin powstały też głębokie, często otoczone stromymi ścianami skalnymi, kotły lodowcowe. To w nich śnieg się gromadził i przekształcał w lód lodowcowy. Po stopnieniu lodu te zagłębienia okazały się idealnymi misami dla malowniczych górskich jezior.

Jednak samo występowanie form glacjalnych byłoby nieco zbyt ogólnym zapisem w przepisie na Tatry. Ważne są też rozmiary zlodowacenia. Za uproszczony ich wyznacznik przyjąłem różnicę wysokości między najniższym położeniem plejstoceńskiej granicy wiecznego śniegu a najwyższymi szczytami gór. W Tatrach Wysokich (Gerlach, 2655 m n.p.m.) wynosi ona ponad 1000 m, bo w plejstocenie granica wiecznego śniegu przebiegała na wysokości 1500–1600 m n.p.m., gdzie znajdują się dna najniższych kotłów lodowcowych. Chodzi o to, że położenie dużego obszaru powyżej granicy wiecznego śniegu umożliwiało powstawanie znacznych rozmiarów lodowców. Ponadto zlodowacenie trwało stosunkowo długo. Podczas ociepleń klimatu lodowce nie znikały z Tatr tak szybko jak np. z Karkonoszy, lecz jeszcze długo dziarsko rzeźbiły wyższe partie gór.

...