Zimę mamy w pełni. W Tatrach poważne śniegi zalegają nawet do kwietnia i maja, a co za tym idzie, musimy liczyć się z lawinami. Na stronach internetowych znajdujemy liczne komunikaty lawinowe. Jak je właściwie czytać, opowiem na podstawie informacji publikowanych na stronie lawiny.topr.pl. 

Jak czytać i rozumieć komunikaty lawinowe?  

W większości przypadków, kto z turystów wybiera się zimą w góry, kojarzy coś takiego jak komunikat o zagrożeniu lawinowym. Na ogół ludzie mają świadomość, jaki jest aktualny stopień zagrożenia. Jednak rzadziej mają wiedzę  co z tego komunikatu wynika i jak należy czytać piktogramy i słowny opis. 

Przede wszystkim istotny jest fakt, że graficzne oznaczenia oraz definicje zostały skodyfikowane i zunifikowane, czyli są identyczne w każdym kraju, którego służby górskie (w Polsce są to TOPR i GOPR ) należą do EAWS – European Avalanche Warning Services. Dlatego jeżeli nauczymy się czytać komunikat lawinowy, to również jadąc do krajów alpejskich będziemy mieli do czynienia z tymi samymi symbolami i opisem, zawierającym kluczowe definicje. 

Zacznijmy od tego, że mamy pięć stopni zagrożenia lawinowego: 1 – niski, 2 – umiarkowany, 3 – znaczny, 4 – wysoki, 5 – bardzo wysoki. Jednak wyraźnie zaznaczmy, że turystów dotyczą wyłącznie pierwsze trzy i to po spełnieniu konkretnych warunków. Piąty stopień obejmuje rejony górskie, w których są zagrożone domostwa stale zamieszkane. Takich miejsc w Polsce nie ma. Natomiast czwarty stopień to sytuacja krytyczna, w której nie tylko poruszanie się w wysokich partiach gór, ale również dotarcie do schroniska może stanowić śmiertelne zagrożenie. Przykładowo Morskie Oko albo Dolina Pięciu Stawów Polskich są wówczas odcięte od cywilizacji. 

Najwyższy z dostępnych dla turystów, czyli trzeci stopień zawiera zalecenia: „Poruszanie się wymaga bardzo dużego doświadczenia i umiejętności oraz posiadania bardzo dużej zdolności do oceny lokalnego zagrożenia lawinowego.” Oznacza to, że ruch turystyczny jest wtedy mocno ograniczony. Ryzykowne może być nie tylko poruszanie się w terenie wysokogórskim, ale również przebywanie w okolicy, która jest zagrożona lawinami schodzącymi z miejsc położonych o wiele wyżej. 

Statystycznie zimą w Tatrach najczęściej panuje drugi stopień zagrożenia lawinowego. Oznacza to wtedy największą frekwencję w górach, a co za tym idzie najczęstsze wypadki lawinowe. Wielu wtedy zapomina, że poruszanie się w takich warunkach w terenie wysokogórskim wymaga doświadczenia i umiejętności pozwalających na ocenę niebezpieczeństwa na danym stoku. Z kolei pierwszy stopień zagrożenia ogłaszany jest wraz z pojawieniem się pokrywy śnieżnej. I o ile w pełni zimy oznacza to najmniejsze ryzyko, to na początku sezonu głównym niebezpieczeństwem nie jest zasypanie, ponieważ na ogół niewiele jest wówczas śniegu. O wiele większym zagrożeniem jest podcięcie przez lawinę i przejazd/lot przez próg skalny lub wtłoczenie w głazy albo drzewa. 

Stopień zagrożenia lawinowego w polskich Tatrach ogłaszany jest codziennie – o ile mamy pokrywę śnieżną - przed godziną 20 i obowiązuje do następnego dnia, do publikacji kolejnego komunikatu. W przypadku drastycznej zmiany warunków zdarza się, że właściwy ratownik dyżurny zmienia jego treść. 

Od kilku lat komunikat jest podzielony na dwie części i opisuje warunki przed i po południu. Bardzo często wskazana jest wysokość nad poziomem morza, od której powyżej i poniżej może obowiązywać inny stopień zagrożenia. Na Słowacji bardzo często zamiast konkretnej wartości n.p.m. wskazana jest granica lasu, choć zdarza się, że również taką informację znajdziemy na stronie TOPR. 

Integralną częścią komunikatu jest wskazanie problemu lawinowego, który tak jak stopień zagrożenia może się różnić zależnie od wysokości. Ostatnim elementem części graficznej jest wskazanie wystaw (czyli ścian i stoków) szczególnie zagrożonych. Na wzór róży wiatrów, kierunki świata podzielone są na osiem klinów. Należy tu wyjaśnić, że stok oświetlony słońcem o godzinie 12 określany jest jako południowy. Wystawy szczególnie zagrożone oznaczone są na szaro. 

EAWS zdefiniowało pięć problemów w celu opisania typowych niestabilności w pokrywie śnieżnej, jakie spotkać można w terenie zagrożonym lawinami. Opis uzupełnia ogłoszony stopień zagrożenia lawinowego oraz opis jego umiejscowienia. Definicje problemów zawierają ich pełną charakterystykę, a w szczególności:

• spodziewane typy lawiny oraz mechanizm ich wyzwolenia
• opis rozmieszczenia miejsc zagrożonych w terenie oraz umiejscowienie słabej warstwy w pokrywie śnieżnej
• charakterystykę mechanizmu wyzwolenia
• typowe okresy występowania problemu, a także przewidywany czas trwania
• zalecenia dla ruchu turystycznego

Te informacje uzyskujemy po kliknięciu w szczegóły przy ikonie konkretnego problemu lawinowego. Opis nakierowany jest na dostarczenie informacji osobom rekreacyjnie uprawiających turystkę i inne aktywności w terenie zagrożonym lawinami.

Brak wyraźnego problemu lawinowego

Kiedy nie ma możliwości wyboru konkretnego dominującego problemu lawinowego, w komunikacie może być użyte określenie „brak wyraźnego problemu lawinowego".  W żadnym wypadku nie należy tego utożsamiać z bezpiecznymi warunkami.

Poza omówionymi znakami graficznymi integralną częścią komunikatu lawinowego jest słowny „opis stopnia zagrożenia”. Zawiera on informacje dotyczące pokrywy śnieżnej, możliwości wyzwolenia lawiny, charakterystykę warunków i zalecenia poruszania się w terenie wysokogórskim. Dla nas kluczowe jest wskazanie stromizny stoku, który określony jest jako niebezpieczny. Unikanie określonych w komunikacie zboczy jest jednym ze sposobów na redukcję ryzyka. W objaśnieniach do tabeli stopni zagrożenia lawinowego znajdują się definicje nachylenia stoku:

• umiarkowanie stromy stok: teren o nachyleniu mniejszym niż ok. 30°
• stromy stok: teren o nachyleniu większym niż ok. 30°
• bardzo stromy lub ekstremalny stok: teren szczególnie niekorzystny z uwagi na nachylenie stoku (większe niż ok. 40°) lub ze względu na ukształtowanie, bliskość grani lub właściwości podłoża (zmniejszona przyczepność)

Zalecenia do poruszania się w terenie wysokogórskim zawierają określenia odnoszące się do obciążenia dodatkowego stoku. To bardzo istotna informacja, która wskazuje, w jaki sposób podczas wycieczki powinna się zachowywać grupa. Tu podkreślić należy, że piechur stanowi duże obciążenie dodatkowe, chyba że porusza się w rakietach śnieżnych. 

Obciążenie dodatkowe:

• małe: samotny narciarz lub snowboardzista jadący płynnie, bez upadków; piechur poruszający się w rakietach śnieżnych, grupa zachowująca prawidłowe odstępy pomiędzy uczestnikami (co najmniej 10 m)
• duże: pojedynczy piechur, dwóch lub więcej narciarzy lub snowboardzistów poruszających się bez zachowania prawidłowych odstępów, ratrak, materiały wybuchowe
• lawiny samoistne: lawiny powstałe bez udziału człowieka

Ostatnie sformułowanie, które posiada definicje i wymaga objaśnienia to klasyfikacja wielkości lawin. Tak jak w przypadku problemów oraz obciążeń dodatkowych stoku są opisane w objaśnieniach do tabeli stopni zagrożenia. Rozróżniono pięć wielkości lawin: mała (zsuw), średnia, duża, bardzo duża oraz ekstremalnie duża. Rozwijając szczegóły dotyczące konkretnego rodzaju lawiny można znaleźć informacje na temat klasyfikacji toru lawiny, a także potencjalnych szkód.  

Do części opisowej komunikatu lawinowego dołączony jest również komentarz dyżurnego ratownika. Na ogół powtórzone są w nim kluczowe czynniki wpływające na zagrożenie. Często znajduje się omówienie warunków w kontekście różnych czynników, np. działania wiatru czy zmiany temperatury. 

Przydatną funkcją jest możliwość zapisania w telefonie komunikatu lawinowego w wersji PDF, co może pomóc w podjęciu decyzji po analizie danych, gdy nie ma dostępu online. Ostatnim elementem pomocnym przy planowaniu wycieczki jest historia i tendencja stopnia zagrożenia. Przedstawione są trzy dni wstecz, aktualna sytuacja oraz przewidywany na kolejny dzień. Kliknięcie w ikonę pod konkretną datą pozwala odczytać opis komunikatu z danego dnia. Dzięki temu można prześledzić historię na przykład opadów, temperatur, czy wiatrów.

Życzę Wam udanych zimowych i wczesnowiosennych wypraw oraz bezpiecznych powrotów do domu.