Poradnik jak wybrać właściwy czekan i raki

Dzięki nim wykuwano drogi na najbardziej nieosiągalne szczyty. Bez ich udziału nie byłoby mowy o pierwszym polskim zimowym zdobyciu Everestu. Dziś pomogą Wam bezpiecznie zdobyć Babią Górę lub Rysy.

Poniższy tekst ukazał się w wydaniu nr 01/2020.

Użycie czekana i raków jest konieczne, by pokonać teren zmrożony śniegiem lub lodem. W zestawie są więc niezbędne podczas wysokogórskiej wędrówki, trekkingu przez lodowiec czy klasycznej wspinaczki. Jak żaden inny przedmiot to właśnie one najbardziej odmieniły oblicze zimowej turystyki i alpinizmu.

Od turystyki do wspinania

Konstrukcja i długość czekanów wiążą się bezpośrednio z ich zastosowaniem. Z tego właśnie powodu możemy mówić o czekanach turystycznych, tych przeznaczonych do wspinaczki czy skialpinizmu.

Klasyczny czekan turystyczny z prostym styliskiem będzie dobrym wyborem podczas zimowych wędrówek w niesprawiającym większych trudności górskim terenie. Modele z lekko wygiętym styliskiem typu T sprawdzą się z kolei w zimowej turystyce wysokogórskiej i podczas łatwych alpejskich wspinaczek. Zarówno w pierwszym jak i drugim przypadku klasyczny czekan turystyczny posłuży do awaryjnego hamowania i pokonywania stromego terenu o charakterze śnieżno-lodowym.

Czekan turystyczny z prostym styliskiem to dobry wybór na łatwe zimowe wędrówki. Modele z lekko wygiętym styliskiem będą bardziej przydatne w trudniejszym górskim terenie. Zdjęcie Climbing Technology

Wygląd i funkcjonalność czekanów turystycznych nie zmieniły się znacząco w ostatnich latach. Z kolei w przypadku technicznych dziabek do wspinaczki możemy mówić o ciągłym postępie. Z tego względu wśród takich czekanów wyróżniamy trzy główne odmiany.

Najbardziej uniwersalne dziabki charakteryzują się umiarkowanym wygięciem styliska. Sprawdzą się one idealnie podczas typowych alpejskich wspinaczek i działalności w lodzie. Następną grupę stanowią czekany o zauważalnie większym wygięciu styliska, zakończonego ergonomicznie wyprofilowanym uchwytem. Czekany tego typu wykorzystuje się w trakcie przejść trudnych technicznie dróg o charakterze skalno-lodowym (wspinaczka mikstowa). Cieszą się także dużym powodzeniem wśród wspinaczy pokonujących drogi w stromym lodzie. Trzeci typ dziabki charakteryzuje się z kolei bardzo dużym kątem wygięcia styliska. Nietypowy kształt tych czekanów jest dużym atutem pomocnym w trakcie drytoolingu, czyli zimowym odpowiedniku letniej wspinaczki skalnej.

Uniwersalna dziabka o umiarkowanym kącie wygięcia styliska. Sprawdzi się idealnie podczas typowych alpejskich wspinaczek i działalności w lodzie. Zdjęcie Petzl

Mocne wygięcie styliska i wyprofilowany uchwyt przydają się w trakcie przejść trudnych technicznie dróg o charakterze skalno-lodowym i tych w pionowym lodzie. Zdjęcie Petzl

Długość ma znaczenie 

Najważniejszą kwestią, na jaką musicie zwrócić uwagę podczas zakupu modelu turystycznego, będzie jego długość. To ona bezpośrednio wpłynie na wygodę i efektywność operowania tym narzędziem oraz na Wasze bezpieczeństwo.

Większość producentów oferuje modele turystyczne w przedziale od 50 do 75 cm. Wybór tego najbardziej odpowiedniego zależy od naszego wzrostu. Jak wybrać ten najbardziej odpowiedni?

Dziabki o największym kącie wygięcia styliska sprawdzają się idealnie w trakcie drytoolingu. Zdjęcie Petzl

W przypadku modeli turystycznych, czekan trzymany w opuszczonej ręce powinien mieć taką długość, by jego koniec sięgał połowy łydki. W ten sposób staje się wygodnym i efektywnym w użyciu narzędziem, które będziemy wykorzystywali w stromym terenie. Wbijając go przed sobą, nie będziecie musieli zbyt wysoko podnosić ręki. To z kolei zaprocentuje mniejszym zmęczeniem i poprawą bezpieczeństwa. Dobierając poprawnie jego długość, nie ryzykujemy też przypadkowego potknięcia o zbyt długie stylisko.

W stromym i trudnym technicznie terenie przyjdzie nam z kolei używać czekanów wspinaczkowych nazywanych dziabkami. W tym przypadku chodzi więc o wspomniane już modele z krótkim i mocno zagiętym styliskiem oraz specjalnie wyprofilowanymi ostrzami odpowiednimi do wspinaczki lodowej, mikstowej lub drytoolingu. W przypadku czekanów wspinaczkowych nie ma problemu wyboru długości styliska, która prawie zawsze wynosi 50 cm. Dziabki tego typu nie mają także pętli nadgarstkowych. Te zastąpiono odpowiednio wyprofilowanymi wspornikami i podpórkami. Jedne i drugie gwarantują skuteczne podparcie, a przy okazji chronią dłonie przed zranieniami.

Zęby na każdą okazję 

Jeśli mamy już wybrany czekan, to pora na dobór raków, które także znacząco zwiększają nasze bezpieczeństwo oraz przyspieszają przemieszczanie się w zmrożonym śniegu i lodzie.

Z uwagi na sposób mocowania do butów wyróżniamy trzy główne odmiany: koszykowe, automatyczne i półautomatyczne. Raki koszykowe, nazywane także turystycznymi, są funkcjonalnym rozwinięciem zapomnianych już raków paskowych. Dzięki ich prostocie i uniwersalności założycie je na każdy typ wysokich butów górskich. System ich wiązania składa się z dwóch koszyków połączonych taśmą. Pierwszy obejmuje czub buta, a drugi okala piętę z kostką. Oba koszyki spina taśma przewleczona przez zaciskowe oczka. Atutem raków koszykowych jest fakt, że można je założyć na buty o niezbyt twardej podeszwie. Z tego chociażby względu zdadzą egzamin podczas typowo turystycznej wędrówki. Raki tego typu z reguły wyposaża się w 10 zębów.

Klasyczne raki koszykowe będą dobrym wyborem dla większości zimowych turystów. Zdjęcie Climbing Technology

Bardziej zaawansowanym typem raków są te półautomatyczne. W ich przedniej części znajduje się koszyk, z tyłu natomiast metalowy pałąk ze specjalną klamrą. Analogicznie jak w rakach koszykowych obie wymienione części spina dodatkowo taśma. Ich kupno i użytkowanie wiąże się z koniecznością posiadania nieco sztywniejszego obuwia, wyposażonego w specjalny rant w tylnej części. Na półautomaty powinny zdecydować się osoby uprawiające bardziej zaawansowaną turystykę i klasyczny alpinizm. Sprawdzą się tam, gdzie są potrzebne sztywne, techniczne buty. Z uwagi na poruszanie się w trudniejszym i bardziej stromym terenie raki te posiadają 12 zębów.

Modele półautomatyczne z dwunastoma zębami sprawdzą się w bardziej zaawansowanej turystyce i klasycznym alpinizmie. Zdjęcie Climbing Technology

Z kolei raki automatyczne posiadają dwa sztywne pałąki z metalu. Jeden mieści się w przedniej ich części, a drugi wyposażony w klamrę znajduje się z tyłu. W niektórych automatach znajdziecie także dodatkową taśmę, która łączy przedni pałąk z tylnym lub oplata samą tylko kostkę. Takie rozwiązanie spełnia funkcję awaryjną na wypadek przypadkowego wypięcia się jednego z raków. W rezultacie chroni przed ich utratą w górskich przepaściach. Metalowe pałąki automatów zatrzaskują się na specjalnych rantach wychodzących z obrysu buta. Dokładne dopasowanie i zapięcie całego systemu daje gwarancję mocnego i pewnego połączenia z obuwiem. Pod względem szybkości i prostoty zakładania raków, system automatyczny nie ma sobie równych. Właśnie dlatego takie modele najczęściej są wybierane przez wspinaczy działających zarówno w lodzie jak i terenie mikstowym. Z uwagi na swój techniczny charakter automaty posiadają na ogół od 12 do 14 zębów. Ich użycie związane jest też z kupnem technicznego obuwia wyposażonego w sztywną podeszwę ze specjalnym rantem z przodu i z tyłu butów.

Raki automatyczne to najlepszy wybór, jeśli planujecie wspinanie w mikście lub lodzie. Zdjęcie Climbing Technology

Pomijając kwestię samego systemu mocowania do buta, równie istotną sprawą jest to, by raki na swoim spodzie posiadały specjalne podkładki przeciwśnieżne (z ang. antisnow). Wpływają one na nasze bezpieczeństwo, zapobiegając nadmiernemu przylepianiu (zbrylaniu) się śniegu pod powierzchnią raków. W konsekwencji chronią przed poślizgnięciem się w eksponowanym terenie.

Aluminium kontra stal 

Raki różnią się nie tylko liczbą zębów i sposobem mocowania ich do butów. Równie istotną kwestią jest ta z jakiego surowca powstały. On z kolei ma decydujące znaczenie w kontekście późniejszego ich wykorzystania.

Z uwagi na surowiec, z którego je wyprodukowano, raki możemy podzielić na modele stalowe i aluminiowe. Te stalowe, choć cięższe od aluminiowych odpowiedników, zapewniają dużą wytrzymałość i zauważalnie wolniej ulegają zużyciu. W kontekście trwałości i walorów użytkowych okazują się być bardziej uniwersalne. Przeżyją wędrówkę po lodzie, zmrożonym śniegu i pokonywanie skalnych fragmentów drogi. Modele aluminiowe nie są niestety aż tak wszechstronne. Choć docenia się je za niską wagę, to przegrywają, jeśli chodzi o wytrzymałość. Z tego względu nie będą dobrym wyborem na drogi o zdecydowanie bardziej skalnym charakterze. W kontakcie ze skałą zęby aluminiowych raków zbyt szybko ulegają zużyciu, a niekiedy nawet odkształceniu. Natomiast raki tego typu docenią z całą pewnością osoby, pokonujące drogi w niezbyt twardym lodzie i śniegu.

Pamiętajmy, że zakup raków i czekanów musi być dobrze przemyślaną decyzją. Czasami warto też dołożyć trochę pieniędzy, by mieć sprzęt z wyższej półki, gwarantujący większe możliwości podczas wędrówki. Bo w górach najważniejsze jest bezpieczeństwo.